خدمات شبکه های مجازی

آشنایی با شب یلدا (شو اول قارّه) در لرستان

بدون شک نگاهی به آداب و رسوم طولانی ترین شب سال در میان یکی از قدیمی ترین اقوام ایران باستان (لرها) سبب مستحکم تر شدن ریسمان پیوند فرهنگی ما ایرانیان با خاطرات آباء و اجدایمان خواهد شد .

«قار» (GHAR) در زبان لری به معنی «داد و فریاد» و «قاره» (GHARA) بمعنی «صدای بلند» است . استاد گرانقدر حمید ایزدپناه نام اولین شب زمستان یا شب یلدا در زبان لری را « اول قاهاره» (AVAL GHAHARA) خوانده اند. برخی از دوستان ریشه «اول قاهاره »یا «اول قارّه» را از کلمه عربی « لیله القاره» خوانده اند . در حالی که بنوشته دهخدا عرب واژه ای بنام « یوم قار» نیز دارد که معنی آن روز خنک. (منتهی الارب). و یا روز سرد. (مهذب الاسماء) است .
کلمه «قار» در زبان عربی عموما به معنی «قیر» یا صفت «قیراندود کردن» چیزی بکار برده شده است . بنوشته دهخدا :
«قار به فارسی مشهور به قیر است و آن از زمین با آب گرم از چشمه ها میجوشد. سیاه مایل به سرخی و اصل آن بعضی صلب و برخی سیال میباشد و با قدری خاک نیز طبخ میدهند تا توان بر کشتی و امثال آن اندود. و قوتش تا سی سال باقی است .»
از سوئی قار (GHAR) در زبان ترکی بمعنی « برف » می باشد.

به هر حال شب یلدا در لرستان با دو نام « شو چلّه » و « شو اول قارّه » ضمن آن که در بردارنده معنی و مفهومی جامع از کلمه «قار » با تمام صفات ریشه عربی و یا ترکی آن اعم از «سیاهی » برای شب یلدا یا «سردی و سپیدی برف» برای اولین روز زمستان است در عین حال بعنوان یکی از شب های بیاد ماندنی جشن و شادمانی است که کلیه افراد فامیل اعم از کوچک و بزرگ و زن و مرد همچون اجدادشان با نشستن و جمع شدن بدور یکدیگر و خواندن شعر و ترانه(شوهنومه خوونی) ، گرفتن فال (چل سرو) ، میل نمودن آجیل مخصوص (گنم برشته و گنم شیر) ، تعریف افسانه های قدیمی (امیل و ممیل) و بالاخره بازی و سرگرمی خاص (چارشو دُر کنی و قاشق زنی) ضمن تقویت روحیه شادی و شادمانی با یکدیگر خود را اماده استقبال از زمستان سرد (و پربرکت ) می کنند. از انجائی که برگزاری شو اول قاهاره در لرستان مستلزم فراهم نمودن مقدماتی است،

موارد لازم جشن یلدای لُری:

۱ - خانواده ای با حداقل یک نفر مسلط به اشعار شاهنامه یا حافظ
۲- فردی مطلع و آشنا با نحوه گرفتن فال های لری از جمله فال چل سرو
۳- گوشت قربانی گوسفند ، بوقلمون یا مرغ و خروس برای شام.
۴- آجیل گنم برشته یا گنم شیر جهت تنقلات جشن.
۵- موسیقی و ترانه های محلی لری .
بعد از تهیه و یا همزمان با تهیه مقدمات شب یلدای لری می بایستی با برخی از اصطلاحات و افسانه های لری نیز آشنا شوید .

۱- اصطلاحات لری شو چله

اول قاهاره (AVAL GHAHARA)= اولین شب زمستان ، شب یلدا.
چلّه (CHELLA) =روز چهلم تولد یا مرگ هر کسی است ، زه کمان.
چله (CHELA) = ریسمان مخصوصی است که از موی بز بافته می شود.
چلّه گَپه(GAPA) = یا چله بزرگ که همان 40 روز اول زمستان از اول دی تا 11 بهمن است.
چلّه کوشکه(KOSHKA) = یا چله کوچک از 11 بهمن تا اول اسفند.
چارشو دُر کنی (CHAR SHOW DORR KANI) = چادر شب آویزان کنی. مراسم ویژه شب یلدا که بچه ها در آن با آویزان کردن چادر یا شال و یا گلونی (سربند لری) از بام خانه ها از همسایه ها درخواست شیرینی و تنقلات شب یلدا را می نمایند.
گندم برشته یا گنم شیر (GHANEM SHIR) = مخلوط گندم و كشمش، كنجد، شاهدانه، گردو و فندق درست می كنند.

چل سرو( CHEL SERU)= فال چهل سرود که در آن یكنفر تسبیح می اندازد و هر كدام از حاضرین یك شعر به زبان لكی می گویند و چهلمین شعر نیت اصلی گیرنده فال است.
افسانه اَمیل و مَمیل(AMIL & MAMIL) = امیل و ممیل دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دزد و آشکار دارند. "امیل" برادر بزرگتر و دارای نفس "دزد" روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد هویدا می گردد و "ممیل" برادر كوچكتر دارای نفس "آشكار" روز پنجاه و پنج زمستان كه هوا كمی بهتر می شود خود را نشان می دهد .چهل روز كه از زمستان می گذرد "امیل" (چله بزرگ) به كوه می رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می افتد و "امیل" قادر به بلند كردن سنگ و بیرون كشیدن خودش نیست. پس همانطور زیر سنگ می ماند.پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان "ممیل" (چله كوچك) بفكر برادرش می افتد و پیش خود می گوید نكند در كوه برای برادرم "امیل" اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا كردن برادر خود به كوه می رود.در این زمان(روز چهارم تا شانزدهم بهمن ) مردم می گویند: هوا خیلی سرد شده و اكنون درست در وسط "ششلهششله" shashela_ shashela رسیدیم. یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن "ممیل" به دنبال برادرش كه این دوازده روز هوا بسیار سرد می شود.
"ممیل" بعد از جستجوی فراوان برادرش "امیل" را در حالیكه تخته سنگی بر رویش افتاده پیدا می كند. خود را به كنار او می رساند و هر كاری می كند نمی تواند تخته سنگ را جابجا نماید تا برادرش را نجات دهد.از آنجا كه "امیل" دارای قدرت سرمای زیادی است، "ممیل" این قدرت را حس می كند. از این رو به برادرش "امیل" میگوید: اگر من جای تو بودم كاری می كردم

"دایا د ور تاوه هشكش بزنه ریش اسبی د لو تژگاه"
معنی:( پیرزن جلوی تنور نان محلی ازسرما یخ بزند و پیرمرد در کنار آتشکده یا بخاری)
امیل در جواب میگوید: خودت چرا کاری نمیکنی که در اثر سرما پیرزن در کنار ساج(تنورفلزی) و پیر مرد در کنار آتش یخ ببندد و خشک شوند . ممیل میگوید : آخر « لم شوره بهار دوممه» (باران بهار دنبالم است) و هر کاری بکنم بی فایده است . ممیل هرچه تلاش می کنه امیل را نجات بده نمی تواند و چون امیل سرمای زیادی از خود بوجود می آورد از این رو ممیل طاقت سرمای او را ندارد و مریض می شود .
هر دو برادر در کنار هم چند روزی را سپری می کنند تا اینکه بعد از 60 روز از زمستان هر دو می میرند و بعد از چندی مادرشان داشو (DASHO) که پیر زنی کهن سال است بالای سرشان می آید و همین که با جسد مرده دو پسرش روبرو می شود فریاد می زند:
امیل مرد و ممیل مرد دل وه کی کنم خوش ؟ چومتی بیرم عالمی بزنم تش

سپس مشعل روشنی برداشته و عالم را آتش می زند و این کار سبب گرم شدن زمین می گردد. لذا در لرستان زمانی که هوا رو به گرمی می رود مردم می گویند : داشو (مادر امیل و ممیل) در حال چرخاندن مشعل روشن در هوا می باشد .

یلدا و زوج های جوان :

تازه عروس ها و داماد ها نیز در شب یلدای لرستان از قلم نیافتاده و با هدایای ویژه مورد لطف و عنایت خانواده ها و فامیل قرار می گیرند ،اگر دختری تازه عروس باشد خانواده او هدیه ای با مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی جهت شب یلدا به منزل داماد می آورند و اگر پسر و دختری با هم نامزد باشند، خانواده پسر در شب یلدا هدیه ای برای این دختر به منزل پدرش می برند.

۲- بازی های لری شب یلدا

رسم و بازی شال دُر کنی (شال آویزان کردن ) یا چارشو دُر کنی (چادر شب آویزان کردن ) یا گلونی دُر کنی (سربند آویزان کردن) از محبوب ترین و متداول ترین بازی های کودکانه شب یلدا در لرستان است که بچه ها با گره زدن شال،روسری یا چادر شب های زنانه به طناب چله ، و آویزان کردن آن از بالای پشت بام خانه همسایه ها با خواندن اشعاری لری درخواست شیرینی شب یلدا از صاحب خانه می نمایند :

امشو اول قاره _ خیر د حونت بواره
نون و پنیر و شیره _ كیخا حونت نمیره
زنت دو کُر بیاره چی ئی به علی كوشكه بیاره

صاحبخانه نیز معمولا مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی در چادر شب یا شال آنها می گذارد و بچه ها ضمن بالا كشیدن آن درمقام تشکر از صاحب خانه با هم می خوانند:

امشو اول قاهاره نون و پنیر و شیره كیخا حونت نمیره

بعضی اوقات صاحبخانه ها برای شوخی و خنده ابتدا مقداری سنگ بجای شیرینی و آجیل و میوه شب یلدا داخل شال آویران بچه ها می کنندو بجه ها هم که معمولا اماده این شوخی و تفریح اند با دیدن ان با هم دم می گیرند که :

امشو اول قاهاره خیر ده حونت نواره
نون و پنیر و حلوا كیخا حونت لنگ والا
نون و پنیر و شیره كیخا حونت بمیره